Historia na celowniku (Snajperzy drugiej wojny światowej)

W filmie „Wróg u bram” Jeana-Jacquesa Annauda jest scena, w której Wasilij Zajcew (w tej roli Jude Law) mówi o tym, co jednocześnie urzeka i przeraża w zawodzie snajpera — o niewidzialności. To świadomość, że jego ofiara nie wie o jego istnieniu, choć on widzi ją wyraźnie w celowniku. Patrzy na twarz innego człowieka, zna jego gesty, nawyki, myśli o nim nie jak o wrogu w mundurze, lecz jak o kimś prawdziwym. W tej chwili snajper staje się panem cudzego życia — to on decyduje, jak i kiedy je odbierze. Twarze tych ludzi zostają z nim na zawsze. Wracają. I z czasem jest ich coraz więcej.

Snajperzy podczas II wojny światowej odgrywali znacznie większą rolę, niż mogłoby się wydawać. Początkowo traktowani byli jako wyspecjalizowani strzelcy, z czasem stali się jednym z kluczowych elementów działań frontowych. Ich zadaniem było nie tylko eliminowanie oficerów, obserwatorów czy łączników wroga, lecz także sianie strachu, dezorganizowanie oddziałów i osłabianie morale przeciwnika. Dzięki znakomitemu maskowaniu i niezwykłej cierpliwości potrafili tkwić przez wiele godzin w jednym miejscu, czekając na idealny moment. Snajperzy łączyli chłodną kalkulację z ogromnym napięciem emocjonalnym — byli jednocześnie myśliwymi i świadkami własnych czynów, a każdy oddany strzał miał dla nich swoją cenę. To właśnie o takich ludziach — samotnych, skupionych, zawieszonych między obowiązkiem a sumieniem — opowiada książka „Snajperzy drugiej wojny światowej”, ukazując ich nie tylko jako żołnierzy, lecz przede wszystkim jako ludzi zmagających się z ciężarem własnych decyzji.

Książka „Snajperzy drugiej wojny światowej” ukazała się w bardzo rozbudowanej już serii „Sekrety historii” wydawnictwa RM, znanej z publikacji popularyzujących wiedzę o wojskowości i II wojnie światowej. Już sam temat przyciąga uwagę, ale prawdziwe uznanie budzi skład autorski — dziesięciu ekspertów o imponujących kwalifikacjach. Wśród nich są historycy wojskowości, weterani wojenni z doświadczeniem w różnych konfliktach zbrojnych na świecie, byli oficerowie piechoty i jednostek specjalnych, spadochroniarze, policjanci, znawcy II wojny światowej, a także doświadczeni strzelcy i specjaliści od rozwoju technologii snajperskich. Autorzy ci łączą wiedzę teoretyczną z praktyką pola walki, co nadaje ich opowieściom wyjątkową wiarygodność. Wielu z nich ma już na swoim koncie liczne publikacje poświęcone historii militarnej — część z nich osiągnęła status bestsellerów. 

Sylwetki dziesięciu najwybitniejszych snajperów II wojny światowej zostały przedstawione w sposób przejrzysty i uporządkowany. Każdemu z nich poświęcono osobny rozdział, opracowany przez innego autora. Ten swoisty przegląd strzelców wyborowych otwiera sylwetka fińskiego snajpera i uczestnika wojny zimowej — Simo Häyhii, prawdziwego rekordzisty jeśli chodzi o liczbę potwierdzonych trafień. Następnie przedstawiono postacie: Ludmiły Pawliczenko, Berta Kempa, brytyjskich snajperów uczestniczących w operacji Foxley, a także snajperów japońskich, Wasilija Zajcewa, Clifforda Shore’a, Seppa Allerbergera, Patricka Devlina i Harry’ego M. Furnessa. Zestawienie tych postaci ukazuje różnorodność doświadczeń snajperów walczących na różnych frontach i po przeciwnych stronach konfliktu. Każdy z nich działał w odmiennych warunkach, kierował się inną motywacją i pozostawił po sobie odrębną, często poruszającą historię. Autorzy nie tworzą pomnika bohaterów, lecz próbują zrozumieć, co oznacza być snajperem w świecie, w którym każdy strzał ma twarz.

W tej brutalnej, wojennej rzeczywistości, zdominowanej przez mężczyzn, szczególne miejsce zajmowała Ludmiła Pawliczenko, której poświęcony jest jeden z rozdziałów książki. Podczas walk o Odessę i Sewastopol ta „najgroźniejsza kobieta świata” zabiła ponad 300 Niemców. Jej historia została również przedstawiona w ukraińsko-rosyjskim filmie „Bitwa o Sewastopol” w reżyserii Sergeya Mokritskiy’ego, który w poruszający sposób ukazuje drogę młodej studentki historii do roli legendarnej snajperki Armii Czerwonej. Film nie skupia się wyłącznie na jej wojennych sukcesach, ale także na emocjach, zmęczeniu i ludzkiej stronie kobiety, która musiała żyć z ciężarem swoich czynów. Podobnie jak twórcy filmu, autorzy książki „Snajperzy drugiej wojny światowej” ukazali Pawliczenko nie jako bezduszny symbol radzieckiej propagandy, lecz jako osobę pełną emocji – wrażliwą, wytrwałą, zdeterminowaną i przebiegłą. Jej wściekłość podsycały opowieści o kolejnych zbrodniach niemieckich, a jej działania wywoływały u Niemców poczucie upokorzenia.

Choć najlepszych snajperów z okresu II wojny światowej różniły narodowość, poglądy i motywacje, to łączyła ich niezwykła precyzja, żelazna dyscyplina i samotność, jaka towarzyszyła im na ścieżce, z której nie zawsze można było powrócić bez szwanku dla własnego sumienia. Autorzy książki dowodzą, że snajperzy II wojny światowej tworzyli wspólną, dramatyczną opowieść o odpowiedzialności i granicach ludzkiej odporności w obliczu wojny.

Na szczególną uwagę zasługuje materiał ilustracyjny. Każdy rozdział wzbogacono o starannie opisane fotografie oraz przypisy i źródła, które nadają całości wiarygodności. Intrygująco brzmią również podtytuły, takie jak „Mistrz kamuflażu”, „Długa droga do krótkiego życia”, „Żołnierz z przymusu” czy „Biała Śmierć”. Ze względu na liczbę autorów zauważalna jest różnorodność stylów – część z nich opisuje działania snajperów w sposób rzeczowy i oficjalny, inni koncentrują się na psychologicznych aspektach ich pracy, a jeszcze inni przyjmują swobodniejszy, gawędziarski ton. Pewne niedociągnięcia redakcyjne można dostrzec w postaci drobnych literówek. Zabrakło również podpisów pod rozdziałami, które wskazywałyby, kto jest autorem danej części – informacja ta znajduje się jedynie na okładce.

Książka „Snajperzy drugiej wojny światowej” pozwala spojrzeć na wojnę z nietypowej perspektywy — przez pryzmat ludzi, którzy, wyposażeni w unikalne umiejętności, atakowali z zaskoczenia, w sposób niewidzialny, niczym duchy. Siali postrach, stawali się lokalnymi bohaterami, ale w gruncie rzeczy byli zwykłymi ludźmi — zmagającymi się z lękiem, moralnymi dylematami i codziennymi trudami frontowego życia. Nie odwracali losów wojen, lecz stanowili ich istotny element, wpisując się w dramatyczną mozaikę historii XX wieku. To lektura, która nie tylko przybliża fakty, lecz także skłania do refleksji nad ceną ludzkiego życia, granicą między obowiązkiem a sumieniem oraz nad tym, jak niewidzialni potrafią być ci, którzy zapisali się w historii najcelniej.

Książka z Klubu Recenzenta serwisu nakanapie.pl. Książkę „Snajperzy drugiej wojny światowej” można zakupić pod tym linkiem.