Koncertowa biografia (Chopin. Biografia. Tom 1: Warszawa-Paryż)

Niełatwa to rzecz pisać o Chopinie. Nie tylko dlatego, że wiele już o nim powiedziano — rozłożono na czynniki pierwsze poszczególne fragmenty jego biografii i poddano drobiazgowej analizie każde dzieło, które wyszło spod jego ręki. Chodzi o coś więcej. Fryderyk Chopin to symbol. Trudno mówić o nim nie dotykając jednocześnie istoty polskiej tożsamości. To postać, w której zaklęto emocje całego narodu – tęsknotę, dumę i niepodległego ducha. Dlatego każda książka poświęcona Chopinowi staje się czymś więcej niż biografią artysty – jest próbą zrozumienia fenomenu, który od dwóch stuleci łączy Polaków i fascynuje cały świat. Alan Walker w swojej publikacji podejmuje się jednak tego trudnego, a zarazem niezwykle ważnego zadania.

Alan Walker – autor książki „Chopin. Biografia” jest wybitnym, związanym z Anglią i Kanadą muzykologiem, krytykiem muzycznym i emerytowanym profesorem uniwersyteckim. To nazwisko od lat cieszy się ogromnym uznaniem w świecie nauki i muzyki klasycznej. Walker zyskał międzynarodową renomę przede wszystkim dzięki wybitnej, trzytomowej biografii Franza Liszta, której poświęcił 25 lat swojego życia. Dzieło to uznawane jest za jedno z najważniejszych opracowań o tym kompozytorze. Jego dorobek obejmuje również liczne publikacje poświęcone historii muzyki romantycznej, analizom twórczości pianistów-wirtuozów (zwłaszcza Roberta Schumanna) i badaniom nad ich epoką. Nad książką o Chopinie („Fryderyk Chopin. A Life and Times”) pracował 10 lat – ukończył ją w 2018 r., mając 88 lat (!).

Dwutomowa publikacja Alana Walkera „Chopin. Biografia”, wydana w 2025 roku przez Wydawnictwo Znak, stanowi najnowsze i jedno z najbardziej obszernych opracowań życia i twórczości Fryderyka Chopina dostępnych w języku polskim. Pierwszy tom biografii obejmuje wczesne lata życia Chopina – od dzieciństwa w Żelazowej Woli i młodości spędzonej w Warszawie, przez moment opuszczenia Polski w 1830 r. aż do głośnych występów w Paryżu w 1838 r. Walker prowadzi czytelnika przez kolejne etapy dojrzewania artysty: edukację muzyczną, pierwsze sukcesy kompozytorskie, atmosferę warszawskiego środowiska kulturalnego i narodowego, a także osobiste przeżycia, które miały wpływ na kształt jego późniejszej twórczości.

Już pierwsze strony książki zdradzają naukowe podejście autora i dbałość o źródła. Gromadzenie, opracowanie i analiza materiałów, które pozwalają spojrzeć na Chopina nie tylko jako na kompozytora, ale także jako człowieka zanurzonego w realiach swojej epoki wymagała nawiązania wielu kontaktów. Dowód na to odnajdujemy w Podziękowaniach, w których autor wymienia imponującą liczbę osób i instytucji, wspierających go w stworzeniu dzieła. Książka już na pierwszy rzut oka robi znakomite wrażenie — solidna twarda oprawa, na grzbiecie wizerunek Chopina z litografii Gottfrieda Engelmanna oraz elegancka, złoto–żółta kaligraficzna rekonstrukcja jego podpisu sprawiają, że prezentuje się wyjątkowo okazale. Biografia została starannie również opracowana – zawiera drzewo genealogiczne, spis treści, spis źródeł ilustracji, przypisy, wykaz źródeł, indeks osób, ilustracje i reprodukcje dokumentów z epoki. Czytelnik odnajdzie tu sporo zapisów nutowych fragmentów kompozycji Chopina, ułatwiających analizę jego stylu i techniki, a także liczne cytaty przybliżające realia epoki, w której żył. Zarówno materiał ilustracyjny, jak i cytaty dobrane są bardzo trafne, idealnie odnoszą się do treści i ją uzupełniają. Całość tworzy prolog i 13 rozdziałów ukazujących chronologicznie przeszłość rodzinną, dzieciństwo i młodość oraz pierwsze sukcesy kompozytora. Dodatkowo każdy rozdział podzielony jest jeszcze na kilka podrozdziałów znacznie ułatwiając przyswojenie faktów. Dzięki temu tom pierwszy stanowi pełny obraz młodego Chopina – zarówno jako człowieka epoki romantyzmu, jak i muzycznego geniusza u progu międzynarodowej kariery.

Lektura pierwszego tomu biografii Alana Walkera uderza przede wszystkim klarownością stylu. Autorowi udało się utrzymując naukowy ton snuć opowieść z nadzwyczajną lekkością wciągając czytelnika coraz głębiej w życie mistrza fortepianu. To nadzwyczajne, że tak doświadczony muzykolog nie uległ pokusie, by posługiwać się specjalistycznym językiem. Nawet o złożonych zagadnieniach muzycznych pisze w sposób zrozumiały, zachowując jednak równowagę i nie upraszczając ich nadmiernie. Dzięki temu książka pozostanie przystępna zarówno dla melomanów, jak i dla czytelników, którzy sięgną po nią z czysto literackiej ciekawości, zainteresowanych bardziej jego życiem, niż twórczością. Chopin jako człowiek z krwi i kości, nie pomnik, lecz osoba niezwykle wrażliwa, ambitna, pełna sprzeczności wysuwa się tu na plan pierwszy. Autor chętnie pisze o emocjach i relacjach, codzienności kompozytora, jego troskach i radościach. W tym tkwi jedna z największych zalet książki – połączenie biograficznej pasji z naukową rzetelnością, co sprawia, że czyta się ją nie jak suchą monografię, lecz jak fascynującą opowieść o życiu i dojrzewaniu artysty.

Walker nie zapomina o tle epoki, które maluje z dużą precyzją i zrozumieniem typowo polskich uwarunkowań. Warszawa lat 20. i 30. XIX wieku ożywa w jego opisie. Autor z wyczuciem rekonstruuje klimat ówczesnej Polski: aspiracje społeczeństwa, nastroje patriotyczne, rozwój kultury i muzyki. Czasami więcej miejsca poświęca postaciom lub wątkom drugoplanowym, jednak zawsze trafnie uzasadnia ich wpływ na życie bohatera książki. Dzięki temu dzieło nabiera głębi i pozwala lepiej zrozumieć, w jakim kontekście rodził się geniusz Chopina. Nie w oderwaniu, ale w ścisłym związku z otaczającą go rzeczywistością.

To co jest wielką zaletą dzieła naukowego – budowanie narracji na fundamencie rzetelnych źródeł – listów, wspomnień, recenzji i dokumentów z epoki oraz dążęnie do prawdy historycznej, czasami staje się pewnym mankamentem. Alan Walker jest niezwykle dociekliwy, analizuje nawet drobne szczegóły biograficzne, śledzi wzmianki w korespondencji, weryfikuje daty, konfrontuje relacje świadków, ale w niektórych miejscach swojej biografii popada w nadmierną drobiazgowość. Jego dłuższe wywody, np. o instytucjach muzycznych czy szczegółach życia społecznego Warszawy spowalniają tempo narracji i nadają fragmentom książki bardziej dokumentacyjny charakter.

Pierwszy tom „Chopina. Biografii” Alana Walkera to książka, która wymaga od czytelnika skupienia i cierpliwości, w zamian oferując bogactwo treści. Dzieło imponuje rozmachem, erudycją i rzetelnością badawczą. Łatwo wyczuć pasję, z jaką Walker pisał tę biografię — jego fascynację geniuszem Chopina, ale także wybitne kompetencje autora jako muzykologa, historyka i pisarza. Z książki wyłania się wiarygodny pod względem faktograficznym i psychologicznym obraz życia i twórczości wirtuoza fortepianu. Po lekturze pierwszego tomu Walker zostawia czytelnika z niedosytem, chęcią by sięgnąć po kontynuację. Na to by sprawdzić, jak autor poprowadzi losy Chopina od spotkania z George Sand, przez największe sukcesy, aż po ostatnie lata, przyjdzie nam jeszcze trochę poczekać.

Książka z Klubu Recenzenta serwisu nakanapie.pl. Książkę „Chopin. Biografia. Tom 1: Warszawa-Paryż” można zakupić pod tym linkiem.